خارش پوست، علل و درمان

خارش (pruritus) شایع ترین شکایت بیماران دچار بیماری‌های پوستی است.

علل خارش را می‌توان به گرو‌های زیر تقسیم کرد:

۱- بیماری‌های اولیه پوست مانند التهاب یا خشکی پوست مانند درماتیت آتوپیک
۲- بیماری سیستمیک مانند نارسایی مزمن کلیه و کلستاز کبدی
۳- خارش های روانپزشکی

خارش ناشی از بیماری پوستی اولیه توسط مدیاتورهایی مانند هیستامین ایجاد می‌گردد و از طریق فیبرهای عصبی به مغز منتق می‌شود.

۱- خشکی پوست

خشکی پوست شایع ترین علت خارش در افراد مسن است.

یکی از اصلی‌ترین دلایل خارش، خشک بودن پوست است که برخی منابع، علامت آن را خشکی لب‌ها بیان می‌کنند. در افرادی که سن بالاتری دارند، همچنین کسانی که سیگار می‌کشند، افرادی که ساعات زیادی را زیر نور آفتاب می‌گذرانند و یا محصولات آرایشی بسیاری را مصرف می‌کنند، خشک شدن پوست بدن همراه همیشگی آن‌هاست. البته فصل خشک مانند پاییز و زمستان و همچنین آب و هوای خشک هم در خارش پوست تاثیرگذار است.
زمانی که پوست خشک باشد، زبر شده و پوسته‌پوسته می‌شود

۲- حساسیت پوستی

این نوع از خارش پوست بدن، زمانی ایجاد می‌شود که فرد در تماس با چیزی قرار می‌گیرد که به آن حساسیت دارد. این ماده حساسیت‌زا می‌تواند مواد شیمیایی، رنگ، پشم، عطر، نیکل و گاهی حساسیت‌های خوراکی باشد. در این حالت گاهی وزیکول‌هایی (تاول) ایجاد می‌شود که درون خود مایع به همراه دارند. در بسیاری از مواقع، علائم خارش پوستی مشابه اگزما هستند. آلرژی پوستی در همه مواقع به راحتی تشخیص داده نمی‌شوند، چون گاهی چند روز بعد از تماس عارضه نمود پیدا می‌کند.

حتی دیده شده است که حساسیت‌های پوستی به صورت ناگهانی به ماده‌ای ایجاد می‌شود که شاید سال‌ها هیچ علائمی نشان نداده است و اینجاست که سیستم ایمنی بدن تصمیم می‌گیرد چه کاری انجام دهد.

آرمان آقا زمانی – کلینیک زعفرانیهفرهاد بشارتی – کلینیک زعفرانیه

۳- عفونت‌های قارچی

عفونت قارچی پوست سر، ریش، قارچ پای ورزشکاران و بسیاری دیگر از عفونت‌های قارچی از دلایل خارش سطح پوست بدن هستند. این بیماری‌ها با درمان‌های ضد قارچی مانند کرم و شامپو‌های درمانی (سلنیوم سولفاید) بهبود پیدا می‌کندولی لازم است در موارد حاد به پزشک مراجعه شود.

۴- بیماری پسوریازیس

پسوریازیس یک بیماری پوستی خود ایمنی است که موجب می‌شود سلول‌های پوستی چرخه زندگی خود را سریع‌تر از حد معمول پیش بگیرند. به دنبال این بیماری، سلول‌های روی سطح پوست به شکل پوسته‌پوسته و لکه‌های قرمز انباشته می‌شوند. این علائم به غیر از خارش، در برخی موارد دردناک هم هستند. در برخی مواقع درمان‌های موضعی می‌تواند موجب بهبود پوست و علائم شود اما در بیماری‌های پیشرفته، پزشک به سراغ دارو‌های خوراکی می‌رود.

۵- گیاهان سمی

تماس با گیاهان سمی که در چمنزار و طبیعت به صورت خودرو رشد می‌کنند، یکی دیگر از علائم بروز خارش پوست است. در برخی مواقع این گیاهان تا حدی حساسیت‌زا هستند که یک برخورد کوچک با آن‌ها می‌تواند خارش پوست را به همراه داشته باشد. بهتر است این گیاهان را بشناسید و به آن‌ها دست نزنید. درصورتی‌که در معرض گیاهان سمی قرار گرفتید، از پماد‌های موضعی استفاده کنید و دوش آب سرد بگیرید.

۶- بیماری کلیوی

بیمار‌های کلیه می‌توانند علائم خود را روی سطح پوست بروز دهد و در موارد شدید موجب خارش پوست شوند. کلیه‌ها مواد و عناصر خطرناک و سمی را در درون سیستم بدن تصفیه می‌کنند. اگر در اثر بیماری کلیه این عمل به درستی انجام نگیرد، متابولیت‌هایی ساخته می‌شود که در سطح پوست جمع شده و موجب خارش آن می‌شود.
در حقیقت، ۴۰% از افرادی که در مرحله نهایی بیماری کلیوی خود هستند، به خارش پوست دچار می‌شوند.
این نوع از خارش سطح وسیعی از پوست را در بر می‌گیرد و خارش بدن در شب به بالاترین حالت خود می‌رسد.

۷- بیماری کبد

کبد هم مانند کلیه در تصفیه سموم بدن نقش دارد. پس مشکلاتی که در کبد ایجاد شود هم می‌تواند موجب خارش پوست شود؛ این خارش می‌تواند خفیف یا شدید و محدود به یک نقطه خاص (خارش کف دست و پا) یا در سرتاسر بدن باشد. خارشی که در اثر بیماری کبد به وجود می‌آید، پیش از دوران قاعدگی و در شرایط استرس‌زا بیشتر می‌شود. خارش بدن در شب هم یکی دیگر از عوارض مشکل کبدی است. خارش‌های خفیف پوستی با مرطوب کننده‌ها و همچنین دوش آب ولرم تسکین پیدا می‌کند.

۸- دیابت

بی‌حسی، مور مور و گزگز شدن از علائم بیماری دیابت است. افرادی که دیابتی هستند، اغلب پوست خشکی دارند که موجب خارش بدن آن‌ها می‌شود. استفاده از صابون و محصولات بهداشتی ملایم و البته کوتاه کردن زمان دوش گرفتن به بهبود خارش پوست این افراد کمک می‌کند. رطوبت رسانی به پوست را فراموش نکنید.

۹- درماتیت آتوپیک

این بیماری نوعی بیماری پوستی و خارش‌دار است که البته رایج‌ترین نوع اگزما شناخته می‌شود.

۱۰- اگزمای پوستی

این بیماری به صورت خشکی، قرمزی و التهاب پوست ظاهر می‌شود. اگر این بیماری به سطح عفونی خود برسد، روی سطح پوست برآمدگی و جوش‌های ریز و آبداری ظاهر می‌شود که ممکن است بترکد و یا پوسته‌پوسته شود. یکی از پایه‌های اصلی درمان اگزمای پوستی رطوبت دهی به بدن است. این نکته در افرادی که دچار اگزمای پوستی متوسط هستند به راحتی جوابگو است.محصولات مراقبتی پوست مانند صابون و شوینده‌ها را با دقت انتخاب کنید و به هیچ وجه به سراغ محصولات معطر نروید.

ورقه‌های خشک‌کن، لباس‌هایی که ایجاد خارش می‌کنند و همچنین دوش آب داغ شرایط را تشدید می‌کنند. پماد‌های دارای استروئید که به پماد درمان اگزما معروفند، به صورت موضعی تا حد زیادی علائم این بیماری را درمان می‌کند.

۱۱- دارو

خارش پوست ممکن از عوارض مصرف دارو باشد. این علائم می‌تواند همراه با بثورات پوستی هم ایجاد شود. اگر علائم پوستی از حد طبیعی خارج شوند، نشان دهنده حساسیت دارویی هستند.
پس به‌سرعت با پزشک خود صحبت کنید تا داروی دیگری جایگزین کند یا دُز مصرفی آن را تغییر دهد.

۱۲- گزیدگی حشرات

زمانی که یک حشره بدن شما را می‌گزد، به دلیل اینکه نیش خود را وارد پوست می‌کند، گاهی مواد آلوده‌ای وارد آن بخش از پوست می‌شود که موجب قرمزی، تورم و خارش می‌شود. از پماد‌های آنتی‌هیستامین به صورت موضعی استفاده کنید تا این التهاب کاهش یابد. اگر در محیطی قرار گرفتید که خطر گزش وجود داشت، پنجره‌ها را ببندید و لباس‌های بلند بپوشید.

۱۳- بیماری ام اس و سرطان

خارش پوست در بیماری ام اس در نتیجه مشکلات عصبی بروز می‌دهد و در این حالت هیچ قرمزی یا تورمی روی سطح پوست دیده نمی‌شود. در موارد نادر خارش پوست یکی از علائم سرطان و به‌طورمعمول سرطان خون است.

۱۴- بارداری

برخی خانم‌ها در طول دوره بارداری دچار خارش پوست به‌خصوص در ناحیه شکم و ران‌ها می‌شوند. در برخی افراد هم مشکلات پوستی مانند درماتیت خود را به صورت وخیم‌تر نشان می‌دهند.

۱۵- بیماری درماتوگرافی

اگر بعد از خاراندن آرام بدن، رد باریک برجسته و قرمز رنگی روی پوست تان باقی می ماند که محو شدن آن ۱۵ تا ۳۰ دقیقه طول می کشد، ممکن است مبتلا به بیماری درماتوگرافی باشید. هنوز علت دقیق این بیماری مشخص نیست اما پزشکان می گویند اضطراب، عفونت ها، مواد آلرژی زا یا داروهایی مثل پنیسیلین می تواند علت بروز این مشکل باشد. درماتوگرافی یک مشکل پوستی جدی است که بر اثر آن پوست به تماس حساس می شود و هیستامین زیادی تولید می کند.

احتمال بروز این برجستگی ها در محل تماس و نقاطی که با لباس پوشیده شده بیشتر است. تشخیص این بیماری آسان است اما در اغلب موارد تشخیص داده نمی شود چون برای شخص مبتلا آن قدر شدید و آزار دهنده نیست که به خاطر آن به یک متخصص پوست مراجعه کند.

۱۶- بیماری نخاعی

خارش مزمن در نیمه ی بالایی پشت (بدون وجود هیچ دانه ی پوستی) می تواند نشان دهنده ی خارش نوروپاتی و از علائم نقص عصبی باشد. طبق تحقیقات، بیماری نخاعی ای که بر اثر بالا رفتن سن یا آسیب جسمی به وجود آمده، به عصب فشار وارد می کند و این مسأله باعث احساس خارش روی پوست می شود. خارش های نوروپاتی می تواند در یک طرف بدن یا هر دو طرف آن رخ دهد و اگر خاراندن پوست، خارش آن را تسکین ندهد این مسأله نشانه ی خطر است. برای مثال، افرادی که دچار اگزما هستند خاراندن پوست احساس خوبی به آن ها می دهد اما خارش نوروپاتی با خاراندن بهتر نمی شود و حتی در اغلب اوقات شدیدتر می شود.

۱۷- بیماری سلیاک

برآمدگی ها و تاول های روی زانو، آرنج، نشیمنگاه و یا خط پیشانی که خارش شدیدی داشته باشند، از نشانه های بیماری سلیاک هستند. بیماری پوستی سلیاک باعث مصرف شدن گلوتن بدن می شود و سیستم ایمنی مخاطی روده ها با تولید نوعی آنتی بادی به این مسأله واکنش نشان می دهد. این آنتی بادی با جا به جا شدن در بدن و چسبیدن به سلول های پوستی باعث واکنش خارش دار می شود.

۱۸- بیماری لنفوم

۵ تا ۳۰ درصد از بیماری های لنفوم (نوعی از بیماری های خونی) مثل لنفوم های هاجکین و غیر هاجکین موجب خارش می شوند. خارش همراه با بروز دانه های پوستی می تواند از علائم اولیه ی بیماری هاجکین باشید که احتمالا علت آن مولکول های سیتوکین هستند. سیتوکین ها مولکول های پیام رسانی هستند که در واکنش به عفونت باعث التهاب می شوند.

۱۹- بیماری‌های تیروئید

کم کاری یا پرکاری تیروئید می تواند باعث خارش پوستی شود. هنوز علت این مسأله مشخص نیست (احتمالا ترشح نامتوازن هورمون) اما ممکن است در اثر تغییرات غدد عرق باشد که باعث خشک شدن پوست می شود. خشکی و خارش پوست در افرادی که تیروئید کم کار دارند شایع تر است، چون در بافت پوست گیرنده های هورمون تیروئید وجود دارد که با فقدان هورمون تیروئید، فعالیت سلولی آن ها کاهش پیدا می کند.

۲۰- آلرژی ها

بسیاری از آلرژی های پوستی در طبقه بندی درماتیت های تماسی قرار می گیرند. درماتیت تماسی نوعی دانه ی پوستی خارش دار است که در تماس با یک عامل آلرژی زا دچار آن می شوید، مثل عناصر محصولات بهداشتی و آرایشی.

۲۱- یائسگی

با فرا رسیدن دوران یائسگی ممکن است دچار تغییرات ناگهانی ای در ظاهر خود مثل خشکی پوست شوید. کاهش تولید هورمون استروژن در بدن که برای تولید ماده ی کلاژن لازم است، منجر به خشک و نازک تر شدن پوست می شود چون چربی طبیعی پوست که رطوبت آن را حفظ می کند کاهش می یابد.

۲۲- سرطان سینه

بیماری پاژه نوع نادری از سرطان سینه است که بر اثر آن سلول های سرطانی در داخل یا اطراف نوک سینه انباشته می شوند. اولین نشانه ی این بیماری ظاهر شدن تکه های فلس مانند، قرمز رنگ و خارش دار در اطراف نوک سینه و هاله ی آن است. گاهی این بیماری را به اشتباه اگزمای نوک سینه تشخیص می دهند.

درمان خارش چیست؟

درمان اصلی خارش، تشخیص و برطرف کردن  عامل آن است. در ضمن برخی توصیه‌های غیر داوریی مفید عبارتند از:

۱- پوشیدن لباس‌های نخی و عدم استفاده از لباس‌های پشمی یا دارای الیاف مصنوعی

۲- پرهیز از دوش گرفتن زیاد

۳- استفاده از صابون‌ها و شامپوهای ملایم

۴- استفاده از مرطوب‌کننده‌ها

۵- کوتاه کردن ناخن‌ها برای پرهیز از خاراندن پوست

خنک کردن یا فشار ملایم محل خارش به جای خاراندن آن

۷- پرهیز از قرارگرفتن در محیط‌های گرم و خنک نگه داشتن محیط زندگی و کار

۸- کاهش استرس و اضطراب

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

• در صورت ادامه دار شدن خارش بیش از دو هفته و عدم بهبود با درمان‌های خانگی
• شدت گرفتن خارش به گونه‌ای که مانع از انجام فعالیت‌ها و یا خوابیدن شود
• درگیری کل بدن
• خارش همراه با علائمی مانند خستگی شدید، کاهش وزن، تغییر در حرکات روده ای و ادرار، قرمزی شدید پوست
  علت بروز خارش پوست
• شرایط پوستی: از جمله خشکی پوست، اگزما، سوختگی، اسکارها (آثار ضایعات قبلی پوست) و کهیر
•  بیماری‌های داخلی: گاهی خارش پوست می‌تواند نشانه‌ای باشد از یک بیماری داخلی از جمله بیماری کبدی، مشکلات کلیوی، کم خونی و یا مشکلات تیروئیدی
• اختلالات عصبی:شرایطی که بر سیستم عصبی تاثیر می‌گذارند مانند دیابت و یا ام اس می توانند منجر به بروز خارش شوند.
• واکنش های آلرژیک: مانند آلرژی غذایی، آلرژی پوستی،آلرژی به صابون ها و مواد شیمیایی می توانند منجر به بروز ناراحتی و خارش پوست شوند.
•  بارداری: برخی خانم ها در دوران بارداری با خارش پوست روبرو می شوند.
  ادامه دار شدن خارش پوست بیش از شش هفته می تواند بر کیفیت زندگی و خواب تاثیر بگذارد،به علاوه این که هر چه پوست بیشتر خارانده شود، احتمال بروز آسیب های پوستی، اسکار و در نهایت عفونت بیشتر خواهد شد.